Höyük, çok eski yerleşim yerlerine verilen bir isim. Tarih boyunca türlü nedenlerle yıkılıp yok olmuş yerleşme bölgelerinde, yıkıntıların üst üste birikmesi nedeniyle oluşmuş, çoğu kez içinde tarihsel kalıntıların gömülü bulunduğu yayvan toprak tepelere bu isim veriliyor.
Bugüne kadar Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Yozgat, Nevşehir, Aksaray, Niğde, Kayseri ve Konya illerinde 1500’ü aşkın höyük ve düz yerleşim yeri tespit edilmiş. Kaman-Kalehöyük, bölgede üzerine en çok kazı ve araştırma yapılan yerlerden biri.
Kazı heyetinin Şeref Başkanı Altes Prens Takahito Mikasa ilk kazmayı vurarak 31 Mayıs 1986’da höyükte arkeolojik kazı çalışmalarını başlamış. Prens Takahito Mikasa’nın onayıyla 1998’de Dr. Sachihiro Omura başkanlığında Japon Anadolu Arkeoloji Enstitüsü kurulmuş. “Burada çalışmak dünya tarihini okumak demektir” diyen ve 40 yılı aşkın süredir Türkiye’de yaşayan Dr. Sachihiro Omura başkanlığında yürütülen kazılarda, şimdiye kadar 4 bin 300 sene öncesine ulaşıldı.
Bugüne kadar M.Ö. 3000 yıllarına kadar kültür katları tespit edilen kazılarda 2000’i aşkın müzelik eser bulunmuş. Buluntuların daha çok Hitit Krallığı ve Asur Koloni Dönemine ait olduğu düşünülüyor. Höyükten çıkarılan diğer eserler ise çeşitli madenler, hayvan kemikleri, pişirilmiş topraktan imal edilmiş tabletler, figürler mühürler, çanak, çömlek ve aksesuarlar, aynı yerde açılmış şahane bir müzede sergileniyor.
Dr. Sachihiro Omura başkanlığındaki Japon kazı heyetince düzenlenen kazılar sonucunda, Osmanlı Döneminden, Eski Tunç Çağına kadar olan dönemlere ait pek çok eser ortaya çıkarılmış. 30 yılda 7 medeniyet ortaya çıkarıldı.Kalehöyük’teki arkeolojik kazılarda Osmanlı Dönemi, Demir Çağı, Orta ve Geç Tunç Çağı ve Eski Tunç Çağı olmak üzere 4 ayrı kültür katmanı tespit edilmiş.
Ortaya çıkarılanlar arasında tapınak, depolar ve şehir kapısı önemli kalıntıları var. Yerin altında hala ulaşamamış tarih katmanları var. Kazı 32 senedir devam ediyor, daha da kazılacak çok yer var. Kaman-Kalehöyük kazılarıyla elde edilen veriler, bize eski çağlardan modern çağa kadar olan Anadolu tarihini ve onun dünyadaki yeri hakkında aydınlatıcı bilgiler veriyor.